Nie pozwólcie zniszczyć mleczarni. Polski hrabia do władz radzieckich w 1940 roku

Unikatowa korespondencja polskiego arystokraty z władzami Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W styczniu 1940 roku były właściciel ziemski z Wileńszczyzny hrabia Władysław Brzostowski wysłał z Paryża list, w którym zawarł dyspozycje dotyczące swojego majątku Mniuta. Pismo dotarło do kierownictwa BSRR a jego treść zaskakuje niezwykłą dbałością o majątek pozostawiony w Polsce, zajętej już przez Armię Czerwoną.

W połowie XIX wieku majątek Mniuta hrabiego Edwarda Romualda Brzostowskiego składał się ze wsi Wielec Duży, Sawenki, Suklino i Lewkowo. Ponadto Brzostowski posiadał majątek Kotłowszczyzna w powiecie Trockim w guberni Wileńskiej, folwark Hornowa w powiecie Borysowskim w guberni Mińskiej, a także folwarki Słobodyniec i Perebrod w guberni Witebskiej.

W 1865 roku Edward Brzostowski został wpisany na listę szlachty guberni Witebskiej. W 1901 roku urodził się jego wnuk Władysław, który otrzymał w spadku majątek Mniuta. 29 lat później dziedzicowi udało się zbudować silne, zróżnicowane gospodarstwo, którego podstawę stanowił młyn wodny „Panama”. Ponadto hrabia miał własną mleczarnię i bogaty fundusz zbożowo-nasienny.

Po wybuchu II wojny światowej, w drugiej połowie września 38-letni hrabia służący w Wojsku Polskim ewakuował się przez Rumunię do Francji. W pobliżu granicy polsko-rumuńskiej dowiedział się, że Armia Czerwona przekroczyła granicę sowiecko-polską i przyłączyła północno-wschodnie województwa II Rzeczypospolitej do ZSRR. Przebywając w stolicy Francji, w styczniu 1940 roku napisał list do przedstawicieli miejscowej władzy radzieckiej w Plisie. Nie wiedział nawet, czy korespondencja z Paryża dojdzie na Białoruś.

O czym pisał hrabia?

List Brzostowski zaczął od opisu sytuację międzynarodową. Hrabia zaznaczył, że jego zdaniem wojna w Europie będzie trwała jeszcze ze dwa lata. „Przygotowania do zwycięstwa nad Niemcami są gigantyczne. Alianci przygotowują dziesiątki tysięcy samolotów i czołgów do 1941 roku. Wszystko przygotowuje się spokojnie i metodycznie” – pisał.

Ale główna część pisma była poświęcona majątku Mniuta. Opuszczając rodzinne strony, Brzostowski pozostawiał gospodarstwo we wzorowym stanie. Jednak za pośrednictwem francuskich i brytyjskich gazet i radia docierały do niego informacje o wydarzeniach w zachodnich regionach BSRR. Nie dopuszczał przy tym nawet myśli, że jego posiadłość może zostać splądrowana.

Brzostowski szczególnie martwił się o bogatą bibliotekę rolniczą przechowywaną w domu. „Są tam bardzo rzadkie i cenne książki rolnicze, niektórych z nich nie można dziś kupić nawet za bardzo duże pieniądze. Zwłaszcza literatura na temat torfu i łąk” – zaznaczył. Niepokoiło go również to, że wiele jego własnych rzeczy, a przede wszystkim dokumentacja księgowa związana z gospodarstwem, pozostała bez opieki. A wszystkie te papiery dla prawdziwego gospodarza były na wagę złota. „Proszę wszystkie ważne dokumenty, listy i pokwitowania zarówno z mojego biurka, jak i szafy zmieścić do osobnej szuflady” – prosił przedstawicieli władz BSRR.



Na krótko przed wojną Brzostowskiemu udało się zdobyć urządzenie, za pomocą którego chciał poprowadzić prąd do wsi Suklino, Jeziorki, Wielec, Haniakowo, Skowerczyce, Zabłocie, Wąsowo, Lazino, Dubaszynki, Jakobinki, Protasy, Aleksandrów i Tuszyn. Maszyna mogła dostarczyć prąd do 3 tysięcy 25-woltowych żarówek. „Nie oddawajcie jej, bo to jest wasze dobro. Taka maszyna jest teraz bardzo trudna do zdobycia” – napisał. „Nie pozwólcie zniszczyć mleczarni. Jeśli chcecie mieć prawo głosu, mogę wysłać Wam pełnomocnictwo z Paryża poświadczone w konsulacie radzieckim. Mleczarnia jest ekonomiczną dźwignią terenu. Jeśli czegoś nie wiecie, napiszcie do mnie do Paryża, dam radę”.

Na zakończenie listu Brzostowski podkreślał: „W związku z przedłużającą się wojną będę mógł wrócić do naszego kraju za rok, półtora” – zaznaczał Brzostowski. Podawszy swój paryski adres, hrabia poprosił białoruskich chłopów, aby ci wysyłali mu listy pocztą lotniczą, ponieważ na pewno do niego dotrze.

A co się wydarzyło?

W czasie, gdy hrabia Władysław Brzostowski pisał swój list, jego majątek został już splądrowany, a to, co z niego pozostało, oddano do kołchozu. Kierownictwo BSRR otrzymało list z Paryża, ale wszelkie prośby i rady zignorowało. Podczas wojny młyn Brzostowskiego został spalony przez partyzantów. Pod koniec lat 40. kołchoz go odbudował, jednak przedwojenny dobrobyt gospodarstwa w Mniucie nigdy nie wrócił. Podobnie jak hrabia, który zmarł na emigracji w 1983 roku.